k - canlılardaki bileşikler

BESYNLER

Organik Besinler Karbonhidratlar Sindirilirler
Ya?lar Sindirilirler
Proteinler Sindirilirler
Vitaminler Sindirilmezler
Ynorganik Besinler Mineraller Sindirilmezler
Su Sindirilmezler

• Enerji vericiler : Karbonhidrat, ya?, protein
Enerji verimi : Ya?, protein, karbonhidrat
Yapycy-onarycy : Protein, ya?, karbonhidrat
Düzenleyiciler : Protein, vitamin, mineraller, su
Açlyk anynda kullanym syrasy : Karbonhidrat, ya?, protein
Sindirim kolayly?y : Karbonhidrat, protein, ya?

KARBONHYDRATLAR
• C,H ve O 'den meydana gelmi?tir.3 çe?ittir.
• Yki önemli görevi vardyr.1)Enerji kayna?y 2)Yapysal madde(Bitkilerde çeperin yapysyna,bütün
canly hücrelerde de zaryn yapysyna katylarak görev yapar.ATP,DNA,RNA,NAD,NADP,FAD’ da bulunur.

1) MONOSAKKARYTLER
• Sindirime u?ramazlar.
• Yalnyzca ototroflar tarafyndan sentezlenir.
• Yçerdikleri C sayysyna göre 2'ye ayrylyrlar.
a) 5C'lu ?ekerler : Riboz, Deoksiriboz (Pentozlar)
b) 6C'lu ?ekerler : Glikoz, Galaktoz, Fruktoz (Hegsozlar)
• Monosakkaritlerin difüzyon hyzlary ?öyledir. Galaktoz > Glikoz > Fruktoz
• Riboz ? ATP ve RNA'da bulunur. Deoksiriboz ? DNA'da bulunur.
• Glikoz ? Bal,üzüm ve incirde bol bulunur.Açlyk ve koma anynda kullanylyr.
• Fruktoz ? Bal ve olgun meyvelerde bol bulunur.(=meyve ?ekeri)
• Galaktoz ? Süt ve süt ürünlerinde bol bulunur.(=süt ?ekeri).Tabiatta az bulunur. Hayvansal
bir besin kayna?ydyr.

2) DYSAKKARYTLER
• Yki monosakkaritin birle?mesinden meydana gelir.
• Glikoz + Glikoz = Maltoz (meyve ?ekeri)
Glikoz + Fruktoz = Sakkaroz = Sükroz (Çay = Pancar ?ekeri)
Glikoz + Galaktoz = Laktoz (süt ?ekeri)
• Maltoz ve sükroz bitkilerden, laktoz da hayvanlardan ve insanlardan sa?lanyr.
• Disakkaritler arasynda glikozit ba?y vardyr.

3) POLYSAKKARYTLER
• Çok sayyda monosakkaritin birle?mesinden meydana gelir.
• Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Ni?asta
Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Selüloz + (n-1) H2O
Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Glikojen
-----------------------------------------------------------------
n tane
• Son ürünlerin farkly olmasynyn sebebi glikozlaryn ba?lanma biçimleridir.

A) Ni?asta
• Bitkilerde glikozun depo ?eklidir.
• Düz zincirlidir ve alfa glikozit ba?y ile ba?lanmy?lardyr.
• Suda az çözünür.Yyot ile maviye boyanyr.
• Ni?asta,lökoplastta depolanyr.Yumru ve tohumlarda daha çok depolanyr.

B) Glikojen
• Hayvanlarda glikozun depo ?eklidir.
• Dallydyr ve alfa glikozit ba?y ile ba?lanmy?tyr.
• Suda çözünür.Yyot ile kahverengiye boyanyr.
• En fazla karaci?er ve kaslarda bulunur,depo edilir.

C) Selüloz
• Bitkilerde yapy maddesidir.Çeperin yapysyna katylyr.
• Düzdür ve beta glikozit ba?y ile ba?lanmy?tyr.
• Suda çözünmez
• Gevi? getirenlerde ve termitlerde sindirilir.

YA?LAR
• C,H ve O'den meydana gelmi?tir.Yapysyndaki oksijen miktary ?ekerlerdekinden azdyr.
• 3 Ya? asidi + Gliserol = Ya? + 3 H2O
• Ester ba?y ile ba?lanyrlar.
• Ya?larda çe?itlili?i ya? asitleri sa?lar.
• Suda çözünmezler.Organik çözücüde çözünürler.(Alkol,eter gibi)
• Isy ve darbeye kar?y koruyucudur.
• Ya?laryn enerji verimlerinin çok olmasynyn sebebi karbon sayylarynyn çok olmasyndandyr.
• Ya?laryn 2. dereceden enerji verici olarak kullanylmasynyn sebebi sindiriminin çok zor
olmasyndandyr.
• Karbonhidrat ve proteinlerin fazlasy ya?a dönü?türülür.Bunun sebebi ise ya?laryn enerji
verimlerinin yüksek olmasy ve uzun süreli kullanylabilmesidir.
• Solunumla yykylmalary sonucunda fazla su açy?a çykaryrlar.Onun için özellikle ky? uykusuna
yatan,uzun süreli göç eden ve suyun az oldu?u ortamlarda ya?ayan hayvanlarda iyi bir depo ve enerji maddesidir. Ayny zamanda hafif oldu?u için uçmada hayvana avantaj sa?lar.
• Ya? asitleri en basit lipitler olup,uzun karbon zincirlerinden olu?urlar.Karbonlar arasyndaki
ba?lar tek ise doymu?,çift ise doymamy? ya? asitleridir.Doymamy? ya?lar bitkiseldir ve syvydyr. Doymu? ya?lar ise hayvansaldyr ve katydyr.Doymamy? ya?laryn yüksek sycaklyk ve basynçta hidrojenle doyurulmasyyla margarin yapylyr.
• Oleik asit ? zeytinya?ynda; Linoleik asit ? tohumlarda; Butirik asit ? tereya?ynda
Steroid ? zarlaryn yapysyna katylyr.Ayny zamanda vitamin ve hormon olarak i? görür.
Fosfolipid ? hücre zary yapysyna katylyr.

PROTEYNLER
• C,H,O,N ve bazylarynda S,P bulunur.
• Yapy ta?lary 20 çe?it aminoasittir.
• a.a+a.a+a.a+..............................+a.a = Protein + (n-1)H2O
--------------------------------------------
n tane
• Peptit ba?y ile ba?lanyrlar.
• DNA ?ifresi ile sentezlenen tek moleküldür.
• Enzim,hormon ve hücre zary yapysyna katylyr.
• Solunumla ancak zor durumlarda yakylyrlar.Solunum ürünleri H2O , CO2 , H2S , NH3 , üre
ve ürik asittir.
• Aminoasitler anfoter özellik gösterirler.
• Proteinler virüslerden insanlara kadar bütün canlylarda ya?amsal rolleri oldu?undan
hücrelerde en çok bulunan organik moleküllerdir.
• Proteinler enerjiyi hemen kaybettiklerinden dolayy 3. dereceden enerji kayna?ydyr.
• Proteinler vücutta enerji kayna?y olarak kullanylyrsa vücutta zayyflama ve dengesizlik
görülür.
• Proteinler her canly türüne özgü olup antijen özellik gösterirler.Yani farkly özelli?e
sahip bir canlyya aktaryldy?ynda antikor olu?umuna sebep olur.

VYTAMYNLER
• Vücut direncini arttyryrlar.
• Enzimlerin yapysyna katylyrlar.
• Düzenle?tiricidirler,enerji vermezler,sindirilmezler.
• Bir kysmy besinde bulundu?u ?ekliyle vitamin özelli?inde de?ildir.Bunlar vücuda
alyndyktan sonra vitamin özelli?i kazanyr.Bunlara provitamin denir.
• Ya?da eriyen vitaminler A,D,E,K
Suda eriyen vitaminler B,C 'dir.
• Ynsan vücudunda A,B,D,K sentezlenir.
A karaci?erde
B,K ba?yrsakta bakteriler tarafyndan
D deride
• A,D,K karaci?erde depolanyr.Di?erlerinin fazlasy atylyr.
A vitamini ? Balyk ya?y,yumurta sarysy,süt,peynir,karaci?er,ye?il sebzelerde bulunur.
? Büyüme ve geli?meyi sa?lar,vücudu enfeksiyonlara kar?y korur,gece körlü?ünü önler.
B vitamini ? Tahyllaryn kabuklarynda,et,süt,karaci?er ve ye?il sebzelerde bulunur.
? Karbonhidrat,ya? ve proteinlerin vücut içinde kullanylmasynda katalizör olarak görev yapar.Kansyzly?y önler.
C vitamini ? Ye?il sebze ve meyvelerde bulunur.
? Ba? dokusunun olu?masy için gereklidir.Skorbit hastaly?yny önler.Vücudu enfeksiyonlara kar?y korur.
D vitamini ? Balyk ya?y,karaci?er,yumurtada bulunur.Ultraviyole y?ynlarynyn etkisi ile deride üretilir.
? Vücuttaki Ca,P dengesini sa?lar.Kemiklerin geli?mesini sa?lar.Çocuklarda ra?itizmi önler.
E vitamini ? Ye?il sebze,karaci?er,et ve bitkisel ya?larda bulunur.
? Üreme organlarynyn geli?mesini sa?lar ve kysyrly?y önler.
K vitamini ? Ye?il sebzeler,karaci?er ve yumurtada bulunur.Ba?yrsaktaki bakteriler tarafyndan sentezlenir.
? Eksikli?inde kanyn pyhtyla?masy gecikir.

MYNERALLER
• Ynorganik maddelerdir.Sindirime u?ramazlar.
• Enzimlerin yapysyna katylyrlar.Düzenle?tiricidirler.
• Minerallerin vücut içindeki görevleri ?unlardyr:
1)Enzimlerin ve hemoglobinin yapysyna katylyr(Fe,P).
2)Kemiklerin ve di?lerin geli?mesini sa?lar(Ca,P,Mg).
3)Vücut ve hücre syvysynyn osmatik basyncyny ayarlar(Bunlardan hücre içi syvyda Na,Cl;
hücre dy?y syvyda K,Mg ve P bulunur).
SU
• Ynorganik maddedir ve sindirime u?ramaz.
• Enzimlerin çaly?masy ve kimyasal reaksiyonlaryn meydana gelebilmesi için su ?arttyr
(ÖRNEK:Hidroliz )